Διαρχία ή δυαρχία;

Διαρχία ή δυαρχία; Ιδού το ερώτημα. Μπορεί να επείγει η πολιτική απάντηση στο ερώτημα, αλλά και η λεξικολογική αναρώτηση δε βλάπτει. Οπως θα δείτε, όμως, η βεβαιότητα στη φιλολογική απάντηση είναι το ίδιο ελαστική, όπως και στην πολιτική τοποθέτηση. Εξάλλου, επί χρόνια, στα λεξικά μας συμβιώνουν αρμονικά και οι δύο λέξεις ως σωστές αμφότερες. Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γραμματικής πάντως προτείνει να απλουστεύσουμε τα πράγματα ακολουθώντας τον εξής πολύ απλό κανόνα:

Με δυ– γράφουμε τα παράγωγα του δύο: δυάδα – δυαδικός, δυάρα, δυάρι, δυϊκός – δυϊσμός.

Τα σύνθετα του δύο γράφονται με δι– ή δισ–: διαρχία, δίλημμα, διμέτωπος, διπρόσωπος, δίστιχο, δισύλλαβος, δίτομος, διώροφος, δισέγγονο, δισεκατομμύριο, δίσεκτος. Και δισδιάστατος ή διδιάστατος.

Επομένως, θα μπορούσε να λήξει εδώ το θέμα και να πούμε ότι η δι-αρχία γράφεται με ι (γιώτα), καθώς είναι σύνθετο του δύο.

Ακόμα, όμως, και το ίδιο το Λεξικό της ΝΕΓ περιέχει τον όρο δυαρχία με τη σημασία του δυϊσμού (dualism) ενώ η άσκηση εξουσίας από δύο πρόσωπα είναι διαρχία (η οποία είναι και δυϊσμός!!).

Για να ξεφυλίσσουμε και μερικά ακόμα λεξικά, μήπως βγάλουμε άκρη.
Ο Κριαράς (ΝΕΛ) έχει μόνο τη διαρχία (και με τις δύο σημασίες) και καθόλου δυαρχία. Το Πρωίας θεωρεί τα διαρχία και δυαρχία παράλληλους τύπους του ίδιου πράγματος. Το Μείζον ορίζει με τη διαρχία και την εξουσία δύο ανδρών και τη φιλοσοφική έννοια — ενώ για τη δυαρχία δίνει μόνο τη φιλοσοφική σημασία (δυϊσμός).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ο χειρισμός στον Θησαυρό (Γιοβάνης): στη λέξη διαρχία παρατίθενται δύο σημασίες στη νεοελληνική (η φιλοσοφική "δυϊσμός" και η θρησκειολογική "αντίληψη ύπαρξης δύο υπέρτατων αρχών στον κόσμο") και μία αμιγώς αρχαιοελληνική ("συναρχία δύο αντρών"), ενώ στη λέξη δυαρχία δίνεται μόνο μία αρχαία εκκλησιαστική σημασία: "ύπαρξη δύο αρχών" — και, ίσως για να γίνουν πιο ενδιαφέροντα τα πράγματα, δίνει επίσης και το ρήμα διάρχω "διατηρώ την εξουσία ως το τέλος".